شب یلدا در استان خراسان جنوبی به شب چله معروف است
آیین‌های شب یلدا گر چه در گذر ایام دستخوش تغییراتی شده است اما همچنان در سنت‌های مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار دارد.
شب یلدا در استان خراسان جنوبی نیز به شب چله معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم در این شب با شرکت در شب‌نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند.
مردم این منطقه برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی دارند، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه کوتاهی نمیکنند.
کف‌زدن:
یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند.
مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.
کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده میشود.
کف زدن از سرگرمى هاى زمستان به خصوص شب چلّه یا یلدا است. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.
گاهی نیز در شبهای برفی برای شگون مقداری از کف را روی برفها می‌ریزند. برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می کنند تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب ، سنجد ، توت خشکه ، برگه هلو ، برگه زردآلو ، تخمه ، هندوانه ، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.
بردن هدیه به خانه عروس:
بردن هدیه به خانه عروس با عنوان شب چله ای از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان جنوبی است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند از سوی خانواده داماد هدایایی فرستاده می شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می شوند.
سینی تنقلات و میوه ، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد آینده به خانه عروس فرستاده می شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.
بردن شب چله ای برای عروس از مراسم شب یلدا در استان خراسان جنوبی است
صله رحم، شب‌زنده‌داری و بازی:
در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات در بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می مانند.
میهمانی‌ها و شب زنده‌داری‌های شب یلدا از گذشته‌های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.
بازیهای دسته جمعی همچون گل یا پوچ ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستانهای قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستانهای خراسان جنوبی است.
حسن مراسم شب یلدای خراسان جنوبی این است که در کمال سادگی و در جمع گرم خانواده های فامیل انجام می شود.
استفاده از آجیل‌های خانگی همچون برگه‌های میوه که بانوان خراسان جنوبی خود در خانه تهیه می‌کنند نمونه‌ای از سادگی آیین‌های شب یلدا در این استان است .
منبع:beytoote
این مسجد، از جمله مکان‌های مذهبی مهم و مورد توجه مردم بیرجند و از آثار دیدني استان خراسان جنوبي است که داراي دو درب ورودي است که يک درب از محل ميدان به صحن مسجد راه دارد و ورودي دوم که در ضلع جنوب مسجد قرار گرفته مستقيم به شبستان ستون‌دار منتهي مي‌شود.
ورودی اول دارای تزئینات آجرکاری بوده و ساخت آن مربوط به اواخر دوره قاجار یا اوايل دوره پهلوي است ولي ورودي دوم که مستقيماً به شبستان مي‌رسد داراي طاق جناغي و تزئينات رسمي‌بندي است و به زمان ساخت خود مسجد برمي‌گردد.
این بنا دارای دو محراب است. بنا بر روایات یک محراب برای نمازگزاران شيعه و ديگري براي اهل سنت درنظر گرفته شده است. اما برخي بر اين اعتقاد هستند که به دليل احترام گذاشتن به قبله اول مسلمانان يک محراب در مسير بيت‌المقدس قرار گرفته است.
از دیگر قسمت‌های اصلی بنا می‌توان به ۲۱ ستون کامل با فرم چهار ضلعی اشاره کرد که ستون‌ها با جرز ضخيم و با ارتفاع ۲ متر نماي خاصي را در جهت شبستان به‌وجود آورده‌اند.
مسجد جامع چهار درخت بیرجند در سال ۱۳۷۸ از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۲۴۰۴ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.
منبع:پرتال استان خراسان جنوبی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مختصات: 
۳۲۴۹′۵۹٫۶″ شمالی ۵۹۱۲′۵۸٫۸″ شرقی
نمای تاج سد بند دره
بند دره، سدی است تاریخی در نزدیکی بیرجند که مهمترین بند تاریخی در بیرجند محسوب میشود.قدمت این سد به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره‌قاجاریه می‌رسد. این بند چون آب آن از دره بالا و پایین عبور می‌کند به این اسم مشهور گشته است.این بند یا سد در ۵ کیلومتری انتهای خیابان مدرس بیرجند در میان رشته کوه جنوب این شهر به نام رشته کوه باقران واقع است. بند دره که ازجمله نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی و شهرستان بیرجند محسوب میشود در سال ۱۳۸۱ از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره ۴۸۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
این بند که مهمترین بند تاریخی و بزرگترین بند کوهستانی شهر بیرجند محسوب میشود که به دستور امیر شوکت‌الملک در سال ۱۲۹۴ هجری قمری ساخته شده‌است.
بنای این سد با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسب‌ترین قسمت دره پایین روی طبقات رسوبی کف رودخانه بنا شده است. طول تاج آن ۳۱ متر، عرض تاج آن ۳ تا ۵ متر و ارتفاع آن حدود ۱۳ متر و ضخامت دیوار سد در قسمت پایه به ۸ متر و در قسمت تاج از ۳ تا ۵ متر متفاوت است. مصالح به کار رفته در بند دره آن شامل آجر، سنگ و ملات آهک و ساروج از مصالحی هست که در ساخت بند دره استفاده گردیده است و نمای بیرونی آن از آجر تشکیل گشته است که ارتفاع دیوار بند از کف دره حدود ۱۵ متر طول و ۳۵ متر عرض دارد که بین ۳ تا ۵ متر متغیر است. راه ارتباطی آن از بیرجند، از طریق خیابان پاسداران بیرجند امکان پذیر است.
سخن نویسنده:
یکی از اشتباهات شهرداری بیرجند یا هر ارگانی که مسیول این بند زیبا است این است که بخش خصوصی واگدار نمیکنند یا خودشان هیچ تغییری در آن ایجاد نمیکنند همان طور از سال ساختش تاکنوون تغییری نکرده است.
در استان های بزرگ سد هایی مصنوعی میسازند تا آمار بازدید ودرآمد آن ها بالا برود اما ما که در شهری کویری همچین بند زیبایی را دارا هستیم چرا از آن استفاده لازم را نمیبریم،چرا باید دستفروشی باماشین پراید در آنجا صورت بگیرد؟چرا هیچ سودی برای فروشندگان ندارد؟چرا بخش دولتی دست از آنجا برنمیدارد اگر دوست دارد شهرم پیشرفت کند؟؟؟
از این مشکلات فراوان است اما من فقط گوشه ای از آن را برایتان بازگو کردم.
باتشکر سیداحمد نظامی
شلغم ماده‌ی غذایی بسیار ارزشمندی است که به خصوص در فصل سرما و هنگام سرماخوردگی، همه‌ی ما با خواص بی‌نظیر آن آشنا هستیم. با این وجود ذائقه‌ی همه‌ی افراد با این گیاه غنی سازگاری ندارد. اگر دوست ندارید شلغم را به صورت خام یا آبپز میل کنید، چه چیزی بهتر از یک آش داغ می‌تواند مناسب شما باشد؟ آش شلغم یکی از غذاهای محلی استان خراسان جنوبی است که محتویات آن علاوه بر خود شلغم، شامل برنج، پیاز داغ، گوشت چرخ کرده، لپه، زردچوبه، روغن، فلفل و نمک میشود. در فصل زمستان این آش خوشمزه را فراموش نکنید.
اشکنه جزو معروف‌ترین غذاهای ایرانی است که از قضا طرفداران زیادی هم دارد. اما بد نیست اشکنه‌ی بلغور شیر را که مختص خراسان جنوبی است هم امتحان کنید. نکته‌ی مهم در تهیه‌ی این اشکنه آماده کردن بلغور شیر است. برای این کار ابتدا مقداری گندم نیمه پخته را دستاس (آسیاب دستی) می‌کنند. پس از آن، گندم‌های خرد شده را که حال بلغور نام دارند، داخل شیر گاو یا گوسفند می‌ریزند و به همراه اضافه کردن کمی زردچوبه آن را روی شعله هم می‌زنند تا بجوشد. در نهایت مواد پخته شده را درون سینی بزرگی ریخته و زیر آفتاب قرار می‌دهند تا خشک شود. مراحل بعدی کار همانند تهیه‌ی اشکنه‌های معمولی است و پیچیدگی چندانی ندارد. اگر جزو طرفداران اشنکه هستید بد نیست این نوعش را هم مزه کنید.
یکی دیگر از غذاهای سنتی این استان بلغور پلو است. این غذا ترکیبات ساده و نسبتا ارزانی دارد که تهیه‌ی آن را لذت بخش‌تر می‌کند. روغن زیتون، پیاز، رب فلفل چیلی ترکی، گوجه فرنگی، نمک و فلفل، بلغور و عصاره‌ی مرغ محتویات اصلی این غذا را تشکیل می‌دهند. البته بسته به سلیقه می‌توان گوشت چرخ کرده و سیب زمینی هم به این مواد اضافه کرد که در دستور اصلی این غذا وجود ندارد. بلغور پلو به خاطر بلغور ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و غذایی کامل محسوب میشود. از آنجایی که این غذا در حدود ۲۵ تا ۳۰ دقیقه به راحتی آماده میشود، می‌تواند برای خانم‌های شاغل و دانشجویان گزینه‌ی مناسبی باشد.
قوروت بادمجان یکی از غذاهای محلی استان خراسان و بیرجند است که طعمی عالی هم دارد. کم پیش می‌آید کسی در خراسان جنوبی این غذا را تجربه نکرده باشد. برعکس بلغور پلو تهیه‌ی قوروت بادمجان کمی مشکل است، چرا که نیاز به سابیدن کشک دارد. علاوه بر آن نیاز به تهیه‌ی کشک بیرجندی معروف به قروت خواهید داشت که ممکن است در هر جایی پیدا نشود. شاید خودتان هم بتوانید با کمی تلاش قروت را تهیه کنید. برای این کار کافی است مقداری کشک را درون آب بریزید تا به اصطلاح خیس بخورد. بعد از چند ساعت که کشک‌ها کاملا نرم شدند، باید مقداری گردو (بسته به ذائقه‌تان) را درون یک تقارچه (نوعی ظرف) بریزید و با سنگ گرد مخصوصی به خوبی بسابید تا پودر شوند. این کار را برای جدا شدن روغن از گردوها انجام می دهند. هنگامی که این روغن به خوبی جدا شد، کشک‌های خیس خورده را به تقارچه اضافه کنید و دوباره با سنگ مخصوص بسابید. هنگامی که کشک‌ها به خوبی وا رفتند و با گردو مخلوط شدند، مقداری آب به آن اضافه کنید تا ذرات کشک در آن به خوبی حل شوند. پس از آن آب را در ظرفی جداگانه ریخته و در ظرفی دیگر پیاز‌ها را سرخ کنید. پیشنهاد می‌کنیم این غذا را با روغن حیوانی یا محلی تهیه کنید تا طعم واقعی آن را تجربه کنید. پس از اینکه پیاز سرخ شد، محلول قروت را به آن اضافه کرده و بگذارید جوش بیاید اما در لحظه‌ای که جوش آمد آن را از روی شعله بردارید. مردم این استان معمولا بادمجان سرخ شده را درون تیلیت این غذا می‌ریزند و به همراه سبزی خوردن نوش جان می‌کنند.
کشک سالاری یکی از غذاهای محلی مردم بیرجند در استان خراسان جنوبی است که نباید تجربه‌ی طعم خوشمزه‌ی آن را از دست داد. این غذا هم دستور پختی طولانی و نسبتا مشکل دارد، اما اطمینان می‌دهیم که ارزشش را دارد. ترکیبات اصلی این غذا را آرد، ماست، زردچوبه، سیاه دانه، سیر، روغن، نمک، زعفران، گردو، فلفل سیاه، دارچین، آب، گوشت خورشی وپیاز تشکیل می‌دهند. کشک سالاری را معمولا به صورت تیلیت یا با نان مصرف می‌کنند.
منبع:سایت کجارو
آب انبار هااز جمله آثار فرهنگي بیرجند محسوب می شوند و از سال 1372 به مرمت تعدادي از آنها اقدام شده است . تعدادي از آب انبارهاي بيرجند از نطر اسم مؤسس ويا موقعيت بنا به شرح زير مي باشند :
1 . آب انبار محسن زاده
2. آب انبار مقابل منزل آراسته
3. آب انبار مجاور مسجد خواجه ها
4 و 5 . دو باب آب انبار مقابل مسجد جامع .
6. آب انبار عمه خيابان انقلاب پشت مسجد آيتي
7. آب انبار حاجي ملك كه داراي 82 پله بوده
8 . آب انبار جمشيدي در خير آباد
9 . آب انبار مجاور كاروان سراي مستوفي
10 . آب انبار حاج محمد جعفر
11 . آب انبار شيخ جنب حسينيه پايين شهر
12 . آب انبار كشتمان واقع در پشت اداره قند وشكر فعلي
13 . آب انبار واقع در مقابل مسجد پايين شهر
14 . آب انبار سيد حسين گلشني واقع در جنوب غربي بند باروت كوبها
15 . آب انبار غينو (غيناب )
یخدان رحیم آباد مربوط به اواخر دوره قاجار است و در بیرجند، انتهای خیابان رحیم آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۳۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا از بخش‌های مختلفی مانند دیوار سایه انداز، محوطه یخ بند، مخزن جمع آوری یخ و گنبدی که بر بالای آن ساخته شده‌است، ورودی به فضای یخدان و اتاق نگهبان یخدان ساخته شده‌است. همچنین آب آ توسط رشته کوه باقران تأمین میشده‌است.شهرستان بیرجند دارای آب و هوای بیابانی است و اغلب روزها گرم و شب‌ها سرد میباشد . از این رو در شبهای سرد زمستان آب در مخزن یخدان جمع آوری شده و در تابستان مورد استفاده اهالی میگرفت.
منبع:ویکی پدیا
دژ سترگ و کهن پایین شهر بیرجند یک دژ کوهستانی برای کاربردهای نظامی میباشد. این قلعه جایی برای انجام نگهبانی بوده و ساکنان این قلعه نگهبانانی بودند که وظیفه آنها رساندن اخبار، تأمین امنیت و پاسداری بود.
این دژ با مساحتی بیش از سه هزار متر مربع در دوره صفویه ساخته شده و هسته نخستین شهر بیرجند به شمار می‌رود. دژ بیرجند از راه راهروهای زیرزمینی به مراکز مهم شهر مانند ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه در پیوند بوده است. در این قلعه آب‌انبارها و مواد خوراکی پیوسته نگهداری می‌شد تا در هنگام یورش دشمن، باشندگان شهر با خانواده‌های خود و داراییهایی منقول از طریق راهروهایی زیرزمینی به این دژ پناه ببرند.
نوسازی این بنا از سوی شهرداری بیرجند در سال ۱۳۷۸ آغاز شد.
وسعت قلعه بیرجند ۳۰۰۰ مترمربع است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه از خشت، گل و چینه است. قلعه دارای دو در ورودی است که در یک در ضلع شمالى و در دیگر در ضلع غربی قلعه است.این قلعه دارای هفت برج بوده که شش برج از آن بر جای مانده است. بنای قلعه را برج‌هایی دو طبقه در چهار سوی با حصار اصلی در میان گرفته بر فراز این برج‌ها که به شکل استوانه هستند، روزنه‌هایی ایجاد شده که کاربرد آن دیدبانی برای پدافند از دژ و شهرنشینان بود و جایگاه امنی برای تیراندازی و ضربه زدن به دشمن به شمار می‌رفته است. دیوار بنا با شکل برآمده آن همچنین ستبری آن امکان دیدبانی را بر فراز باروها را برای نگهبانان بهتر فراهم می‌کرد. دو در ورودی دژ در ضلع شمالی و غربی قرار دارند.
منبع:ویکی پدیا
درباره این سایت